Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα υπερ της ενίσχυσης της αντιμετώπισης του καρκίνου, αναδημοσιεύουμε από τον ιστότοπο του EuFIC

Τον Νοέμβριο του 2007 δημοσιεύτηκε μια μεγάλη αναφορά, η οποία έκανε μια ανασκόπηση των υπαρχουσών μελετών για τον σχετικό κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων ειδών καρκίνου εξαιτίας των επιλογών μας στον τρόπο ζωής. Λαμβάνοντας υπόψη έρευνες υψηλής ποιότητας και την άποψη των πιο ειδικών επιστημόνων διεθνώς, η αναφορά αυτή, η οποία δημοσιεύτηκε με τη συνεργασία του Παγκόσμιου Ιδρύματος για την Έρευνα στον Καρκίνο (World Cancer Research Fund, WCRF) και του Αμερικάνικου Ινστιτούτου για την Έρευνα στον Καρκίνο (American Institute for Cancer Research, AICR), περιλαμβάνει τα πιο σύγχρονα δεδομένα για τη σχέση των τροφίμων, της σύστασης σώματος, της σωματικής δραστηριότητας και των διαφόρων ειδών καρκίνου.

Κάποιοι καρκίνοι ίσως μπορούν να προληφθούν

Παρόλο που οι βλάβες στο DNA (γενετικό υλικό) προάγουν τον καρκίνο, μόνο το 5-10% των καρκίνων είναι άμεσα κληρονομήσιμοι, ενώ κάποιος που έχει κληρονομήσει ένα γονίδιο που προάγει τον καρκίνο δεν θα αναπτύξει απαραίτητα καρκίνο και ο ίδιος (είναι, όμως, σε αυξημένο κίνδυνο σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό). Η έκθεση σε περιβαλλοντικούς παράγοντες που προάγουν τη βλάβη του γενετικού υλικού είναι μακράν ο πιο σημαντικός καθοριστικός παράγοντας για το αν θα αναπτύξουμε ή όχι καρκίνο. Παρόλο που δεν μπορούν να αποφευχθούν όλα τα περιβαλλοντικά καρκινογόνα (ουσίες που προάγουν τον καρκίνο), όπως ο καπνός του τσιγάρου, η ακτινοβολία και οι λοιμώξεις, υπάρχουν πολλές πτυχές της καθημερινής μας ζωής, οι οποίες μπορούν να τροποποιηθούν, ώστε να προληφθεί η βλάβη του DNA μας, όπως η υγιεινή διατροφή και άλλες επιλογές στον γενικότερο τρόπο ζωής.

Το ιστορικό της αναφοράς

Από την πρώτη αναφορά του WCRF πριν από 10 χρόνια, η έρευνα για την πρόληψη του καρκίνου έχει εξελιχθεί σημαντικά, και έχουν αναπτυχθεί νέες βελτιωμένες ηλεκτρονικές μέθοδοι ανάλυσης και αξιολόγησης των δεδομένων. Η ανάγκη για μια ενημερωμένη αναφορά ήταν ξεκάθαρη. Μέσω μιας 5ετούς διαδικασίας, περισσότεροι από 20 επιφανείς επιστήμονες παγκοσμίως εξέτασαν μια σειρά από εξειδικευμένες συστηματικές ανασκοπήσεις της παγκόσμιας βιβλιογραφίας, για να διερευνήσουν πώς οι τροποποιήσιμοι παράγοντες του τρόπου ζωής μας επηρεάζουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου (WCRF/ AICR 2007). Με βάση την ποιότητα και την ισχύ των δεδομένων, προέκυψαν συμπεράσματα για το αν οι σχέσεις αιτιότητας ή πρόληψης μεταξύ του καρκίνου από τη μια και των τροφίμων, των θρεπτικών συστατικών, της σύστασης σώματος και της σωματικής δραστηριότητας από την άλλη, είναι πειστικές, πιθανές ή περιορισμένες. Όταν τα συσσωρευμένα επιδημιολογικά στοιχεία, τα πειραματικά και βιολογικά ευρήματα είναι σταθερά, αμερόληπτα, ισχυρά, διαβαθμισμένα, συνεκτικά, επαναλαμβανόμενα και αληθοφανή, είναι πιθανότερο να υπάρχει αιτιακή σχέση. Το παρόν άρθρο εστιάζει στα βασικά συμπεράσματα για τέτοιες πιθανές αιτιακές σχέσεις

Σωματική δραστηριότητα

Παρόλο που ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος να είναι σωματικά δραστήριος σε τακτική βάση, τα τελευταία χρόνια, ειδικά στις οικονομικά εύπορες χώρες, τα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας μειώνονται διαρκώς. Η επαγγελματική ενασχόληση έχει γίνει πιο καθιστική, τα περισσότερα ταξίδια πραγματοποιούνται με μηχανοκίνητα οχήματα, οι περισσότερες δουλειές του σπιτιού γίνονται από μηχανές και η ενεργητική αναψυχή έχει αντικατασταθεί από την τηλεόραση, τον υπολογιστή και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Αυτή η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας είναι πιθανώς ένας σημαντικός παράγοντας για την εμφάνιση υπέρβαρου και παχυσαρκίας, καταστάσεις που από μόνες τους αυξάνουν τον κίνδυνο κάποιων ειδών καρκίνου. Η αναφορά υποστηρίζει τη γενική θεωρία ότι ο άνθρωπος εξελίχθηκε και προσαρμόστηκε να είναι σωματικά δραστήριος καθόλη τη διάρκεια της ζωής του και ότι ο καθιστικός τρόπος ζωής μπορεί να είναι ανθυγιεινός.

Συμπέρασμα

Υπάρχουν πειστικά δεδομένα ότι η σωματική δραστηριότητα προστατεύει έναντι του καρκίνου του παχέος εντέρου, και πιθανώς έναντι του καρκίνου του ενδρομητρίου και του μαστού στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Τα δεδομένα συνηγορούν στη σύσταση ότι όλα τα είδη και επίπεδα σωματικής δραστηριότητας μπορούν να δρουν προστατευτικά, ενώ υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία για συγκεκριμένες σωματικές δραστηριότητες.

Υπερβολικό λίπος στο σώμα

Εξαιτίας της τρέχουσας κατάστασης αφθονίας έχει προκύψει μια νέα και επιτακτική ανησυχία: το υπέρβαρο και η παχυσαρκία ως πανδημία. Οι μηχανισμοί μέσω των οποίων το υπερβάλλον λίπος στο σώμα αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου δεν είναι καλά κατανοητοί. Παρ’ όλα αυτά, τα δεδομένα υποστηρίζουν τα εξής:

Η παχυσαρκία, ειδικά η συσσώρευση λίπους στην κοιλιακή χώρα, προκαλεί αύξηση, πέρα από τα φυσιολογικά όρια, ορμονών και παραγόντων ανάπτυξης, που προάγουν την ανάπτυξη καρκινογόνων κυττάρων. Για παράδειγμα, η υψηλή παραγωγή ινσουλίνης αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου και του ενδομητρίου, και πιθανώς καρκίνου του παγκρέατος και των νεφρών, ενώ η υπερβολική λεπτίνη στο αίμα σχετίζεται με καρκίνο του παχέος εντέρου και του προστάτη.

Η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται από μια ήπιου βαθμού αλλά χρόνια φλεγμονώδη κατάσταση. Η φλεγμονή είναι μια φυσιολογική αντίδραση στις μολύνσεις ή το τραύμα, η οποία, σε οξεία φάση, μπορεί να είναι βοηθητική. Εντούτοις, η χρόνια φλεγμονή μπορεί να οδηγήσει σε βλάβες του DNA και προαγωγή του καρκίνου.

Συμπέρασμα

Η αιτιακή σχέση μεταξύ υπερβάλλοντος λίπους στο σώμα και καρκίνου είναι πλέον ισχυρότερη απ’ ό,τι ήταν τη δεκαετία του ’90. Συγκεκριμένα, υπάρχουν πειστικά δεδομένα ότι υφίσταται αιτιακή σχέση μεταξύ υπερβάλλοντος λίπους στο σώμα και καρκίνου του οισοφάγου, του παγκρέατος, του παχέος εντέρου, του ενδρομητρίου, των νεφρών και του μαστού (σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες), και ενδεχομένως και του καρκίνου της χοληδόχου κύστεως, άμεσα και έμμεσα μέσω του σχηματισμού χολολίθων. Σε αντιδιαστολή με αυτά, το υπερβάλλον λίπος στο σώμα πιθανότατα προστατεύει από καρκίνο του μαστού στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, αλλά δεν έχει αναγνωριστεί κανένας μηχανισμός για αυτή την επίδραση.

Θηλασμός

Αρχικά, το επιστημονικό ενδιαφέρον γύρω από τον θηλασμό εστίαζε στα πλεονεκτήματα του ανθρώπινου γάλακτος για το αναπτυσσόμενο βρέφος∙ ωστόσο, πιο πρόσφατες έρευνες ανέδειξαν τις ευεργετικές του επιδράσεις για τη μετέπειτα ζωή του παιδιού, αλλά και για τη μητέρα. Τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι όσο μεγαλύτερη διάρκεια έχει ο θηλασμός, τόσο μεγαλύτερη είναι η προστασία για τη γυναίκα έναντι του καρκίνου του μαστού. Πιστεύεται ότι υπεύθυνος μηχανισμός για αυτή την ευεργετική επίδραση είναι οι αλλαγές στις ορμόνες που σχετίζονται με τη μείωση των έμμηνων κύκλων.

Συμπέρασμα

Υπάρχουν πειστικά δεδομένα ότι ο θηλασμός προστατεύει τη μητέρα από την εμφάνιση καρκίνου του μαστού, σε όλες τις ηλικίες (ακόμα και μετά την εμμηνόπαυση).

Διαιτητικές ίνες

Οι διαιτητικές ίνες βρίσκονται κυρίως στους καρπούς δημητριακών, τις ρίζες και τους βολβούς, τα όσπρια, τα φρούτα και τα λαχανικά. Παρόλο που δεν υπάρχει ξεκάθαρη σχέση μεταξύ συγκεκριμένων αμυλούχων τροφίμων και καρκίνου, υπάρχουν εκτενή δεδομένα ότι οι διαιτητικές ίνες δρουν προστατευτικά έναντι του καρκίνου του εντέρου. Οι ίνες αυξάνουν τον όγκο των κοπράνων και επιταχύνουν τη διέλευση των υπολειμμάτων από το έντερο, επιταχύνοντας έτσι ίσως και την απομάκρυνση των καρκινογόνων από τον οργανισμό. Οι ίνες, επιπλέον, ζυμώνονται εν μέρει στο έντερο από τα βακτήρια που αποικούν εκεί, παράγοντας λιπαρά οξέα μικρής αλύσου, τα οποία βοηθούν στη διατήρηση της καλής λειτουργίας και της υγείας των εντερικών κυττάρων.

Συμπέρασμα

Τρόφιμα που περιέχουν διαιτητικές ίνες πιθανό προστατεύουν από τον καρκίνο του εντέρου.

Φρούτα και λαχανικά

Τα φρούτα και λαχανικά αποτελούν κύρια πηγή βιταμινών, μετάλλων και φυτοθρεπτικών συστατικών στη δίαιτα. Στην αναφορά ήταν γενικά δύσκολο να περιγραφεί μια σχέση μεταξύ συγκεκριμένων τροφίμων φυτικής προέλευσης και καρκίνου, εξαιτίας των πολυάριθμων θρεπτικών συστατικών που περιέχονται σε καθένα από αυτά, όλα εκ των οποίων μπορεί να εμφανίζουν μια προστατευτική επίδραση. Περισσότερες, πληροφορίες έχουν συλλεχθεί από έρευνες που έχουν μελετήσει κάποια πολύ σημαντικά συστατικά, όπως το καροτένιο, το λυκοπένιο, τη βιταμίνη C, τις βιταμίνες του συμπλέγματος Β και το σελήνιο. Αυτά τα ενεργά συστατικά προστατεύουν το DΝΑ από την οξειδωτική καταστροφή ή/και μπορεί να εμποδίσουν την ενεργοποίηση των καρκινογόνων στο σώμα, είτε αναστέλλοντας την ανάπτυξη είτε προκαλώντας τον θάνατο των καρκινικών κυττάρων.

Συμπέρασμα

Σύμφωνα με την αναφορά, τα στοιχεία ότι τα φρούτα και τα λαχανικά προστατεύουν από τον καρκίνο είναι λιγότερο αδιάσειστα απ’ ό,τι πιστευόταν στο παρελθόν. Είναι πιθανόν τα μη αμυλώδη λαχανικά και φρούτα να προστατεύουν από την εμφάνιση καρκίνου του στόματος, του φάρυγγα, του οισοφάγου, των πνευμόνων και του στομάχου. Τρόφιμα με πιθανή προστατευτική δράση έναντι συγκεκριμένων ειδών καρκίνου είναι:

• κομμένο σκόρδο για τον καρκίνο του στομάχου (ο τεμαχισμός απελευθερώνει ένα ένζυμο που προάγει τον σχηματισμό ευεργετικών θειϊκών ενώσεων)
• καροτενοειδή για τον καρκίνο του στόματος, του φάρυγγα και των πνευμόνων
• λυκοπένιο (βρίσκεται στις τομάτες, ειδικά στα επεξεργασμένα προϊόντα τους, όπως σάλτσα, σούπες, κέτσαπ) για τον καρκίνο του προστάτη
• βιταμίνη C για τον καρκίνο του οισοφάγου.

Αλκοόλ

Το αλκοόλ καταναλώνεται στις περισσότερες κοινωνίες από την παλαιολιθική εποχή, ίσως και νωρίτερα. Οι μπύρες, τα κρασιά και άλλα αλκοολούχα ποτά είναι δημοφιλή, και παρόλο που η παρατεταμένη κατανάλωση υψηλών ποσοτήτων αλκοόλ αποτελεί μια καλά τεκμηριωμένη αιτία για κίρρωση του ήπατος, η γνώση για άλλες αρνητικές επιδράσεις έχει αποκτηθεί μόνο πρόσφατα. Η αιθανόλη εντάσσεται στα καρκινογόνα για τον άνθρωπο, ενώ η πρόκληση καρκίνου είναι ανεξάρτητη από το είδος του ποτού. Στην εν λόγω αναφορά δεν παρατηρήθηκε κάποιο ασφαλές όριο για την κατανάλωση αλκοόλ (μια ποσότητα, δηλαδή, μέχρι την οποία ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου δεν αυξάνει), και γενικά βρέθηκε ότι όσο μεγαλύτερη η κατανάλωση αλκοόλ, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου.

Συμπέρασμα

Τα δεδομένα είναι πιο ισχυρά από ποτέ άλλοτε. Υπάρχουν πειστικά στοιχεία για αιτιακή σχέση μεταξύ κατανάλωσης αλκοόλ και εμφάνισης καρκίνου του στόματος, του φάρυγγα, του οισοφάγου, του παχέος εντέρου (στους άνδρες) και του μαστού (στις γυναίκες). Επίσης, αιτιακή σχέση ίσως υπάρχει στις γυναίκες και για την ανάπτυξη καρκίνου του ήπατος και του εντέρου.

Κρέας, πουλερικά, ψάρι και αβγά

Υπάρχει η γενική πεποίθηση ότι ο άνθρωπος εξελίχθηκε ως παμφάγο και ότι οι υγιεινές δίαιτες περιλαμβάνουν τρόφιμα τόσο φυτικής όσο και ζωικής προέλευσης, όπως είναι το κρέας, τα πουλερικά, το ψάρι και τα αβγά. Τα τρόφιμα αυτά είναι καλές πηγές υψηλής ποιότητας πρωτεΐνης και πολλών ζωτικής σημασίας μικροθρεπτικών συστατικών. Εντούτοις, όταν καταναλώνεται κόκκινο κρέας (π.χ. μοσχάρι, αρνί, χοιρινό), τα επίπεδα των νιτροζαμινών ενώσεων στο σώμα αυξάνουν, γεγονός που εν μέρει οφείλεται στην υψηλή περιεκτικότητά του σε αιμικό σίδηρο. Επίσης, πολλά προϊόντα επεξεργασμένου κρέατος, όπως το ζαμπόν, το μπέικον, το παστράμι, τα λουκάνικα και άλλα κρεατοσκευάσματα, περιέχουν νιτρικά και νιτρώδη άλατα, καθώς και άλλα συντηρητικά, τα οποία προστίθενται κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης. Τα νιτρικά και νιτρώδη της δίαιτας είναι πιθανά καρκινογόνα για τον άνθρωπο, επειδή στο σώμα μετατρέπονται σε νιτροζαμίνες.

Συμπέρασμα

Υπάρχουν πειστικά δεδομένα ότι η συστηματική κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων κόκκινου κρέατος και κρεατοσκευασμάτων μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του εντέρου.

Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα

Το γάλα και τα προϊόντά του, όπως το τυρί, το βούτυρο, το γιαούρτι, καταναλώνονται από τότε που εξημερώθηκαν τα κατάλληλα μηρυκαστικά ζώα. Το διαιτητικό ασβέστιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δείκτης κατανάλωσης των γαλακτοκομικών προϊόντων στις δυτικοποιημένες περιοχές, όπως η Ευρώπη. Το διαιτητικό ασβέστιο θεωρείται ότι προστατεύει από τον καρκίνο, καθώς επηρεάζει άμεσα την ανάπτυξη και αναγέννηση των κυττάρων, και συνδέεται με τα χολικά άλατα και το λίπος στον εντερικό σωλήνα, εμποδίζοντάς τα από να καταστρέψουν την επιφάνεια του εντερικού αυλού. Το γάλα περιέχει επίσης βιοενεργά συστατικά με πιθανό προστατευτικό ρόλο. Από την άλλη μεριά, η υψηλή πρόσληψη ασβεστίου μπορεί να αυξήσει τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων στον προστάτη.

Συμπέρασμα

Τα στοιχεία για τη σχέση καρκίνου-γαλακτοκομικών προϊόντων δείχνουν σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Το γάλα πιθανώς προστατεύει έναντι του καρκίνου του παχέος εντέρου, ενώ υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία που συνιστούν ότι το γάλα προστατεύει και από τον καρκίνο της χοληδόχου κύστεως. Υπάρχει, όμως, και μια πιθανή αιτιακή σχέση μεταξύ δίαιτας υψηλής σε ασβέστιο και κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του προστάτη.

Λίπη, έλαια, σάκχαρα και αλάτι

Τα λίπη και έλαια είναι τα πιο ενεργειακά πυκνά συστατικά της δίαιτας. Τα σάκχαρα είναι υδατάνθρακες με γλυκιά γεύση. Τα λίπη και τα σάκχαρα αποτελούν συστατικά πολλών ενεργειακά πυκνών τροφίμων και ποτών, η κατανάλωση των οποίων μπορεί να συμβάλλει στην αύξηση του βάρους και της παχυσαρκίας, καταστάσεις που με τη σειρά τους μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχουν πειστικά ή πιθανά δεδομένα ότι τα λίπη, τα έλαια ή τα σάκχαρα προκαλούν ειδικά κάποιο τύπο καρκίνου

Το αλάτι (χλωριούχο νάτριο), που στο παρελθόν ήταν ένα ακριβό αγαθό είναι απαραίτητο για τη φυσιολογική λειτουργία του σώματος. Στις μέρες μας το αλάτι είναι άφθονο και βρίσκεται κυρίως στα διατηρημένα με αλάτι τρόφιμα, όπως τα αλατισμένα κρέατα, το ψάρι, τις ελιές, πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα, π.χ. λουκάνικα, έτοιμα γεύματα, έτοιμες σάλτες, και προφανώς σε πατατάκια, ξηρούς καρπούς και άλλα παρόμοια σνακ. Υπάρχουν στοιχεία ότι η υψηλή κατανάλωση άλατος προκαλεί βλάβες στην επιφάνεια του στομάχου, αυξάνει την παραγωγή νιτροζαμινών στο σώμα και προάγει την καρκινογένεση στο στομάχι.

Συμπέρασμα

Υψηλές προσλήψεις άλατος και τροφίμων διατηρημένων σε αυτό πιθανώς να συμβάλλουν στην αύξηση του κινδύνου για καρκίνο του στομάχου.

Σημαντική συνεισφορά

Οι μη μεταδοτικές νόσοι, όπως ο καρκίνος, αποτελούν κύρια επιβάρυνση για τη δημόσια υγεία παγκοσμίως. Η παρούσα αναφορά, ανασκοπώντας τα υπάρχοντα δεδομένα, αποτελεί μια σημαντική συνεισφορά στις γνώσεις μας για τον καρκίνο. Μάς βοηθά να καθορίσουμε τον βαθμό στον οποίο τα τρόφιμα, η διατροφή, η σωματική δραστηριότητα και η σύσταση σώματος επηρεάζουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου, και εστιάζει στους σημαντικότερους παράγοντες. Η πληροφόρηση αυτή θα χρησιμοποιηθεί με τον καλύτερο τρόπο, συνδυαζόμενη με τις συστάσεις από τις εθνικές κυβερνήσεις, για να πρoάγει τον υγιεινό τρόπο ζωής.

Οι έξυπνες επιλογές στα τρόφιμα και τον τρόπο ζωής μας ήδη από την παιδική ηλικία και κατά την ενήλικη ζωή θα μας βοηθήσουν να μειώσουμε τον κίνδυνο εμφάνισης συγκεκριμένων νοσογόνων καταστάσεων, όπως η παχυσαρκία, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η υπέρταση, ο διαβήτης και κάποια είδη καρκίνου. Η ισορροπημένη διαιτητική πρόσληψη, η μέτρια κατανάλωση κάποιων τροφίμων και η ύπαρξη ποικιλίας από διάφορα τρόφιμα συνιστούν το πλαίσιο μιας υγιεινής διατροφής.

Βιβλιογραφικές πηγές

WCRF/AICR (1997). Food, Nutrition and the Prevention of Cancer – a Global Perspective. Washington D.C.

WCRF/AICR (2007). Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer – a Global Perspective. Washington D.C. Available from www.dietandcancerreport.org

Πηγή: Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληροφόρησης για τα Τρόφιμα (EUFIC)

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληροφόρησης για τα Τρόφιμα (EUFIC) είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που παρέχει πληροφορίες βασισμένες σε επιστημονικά δεδομένα σχετικά με την ασφάλεια & την ποιότητα τροφίμων και την υγεία & τη διατροφή στα μέσα ενημέρωσης, τους επαγγελματίες υγείας και διατροφής, τους εκπαιδευτικούς και τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης, με τρόπο τέτοιο ώστε να μπορούν να καταλάβουν οι καταναλωτές.