Ο οργανισμός μας είναι μοναδικά ρυθμισμένος προκειμένου να λειτουργεί εύρυθμα σαν ένα καλο κουρδισμένο ρολόι, για αυτό άλλωστε ιδιαίτερη αξία έχει η χρονική στιγμή που επιλέγουμε να καταναλώσουμε το φαγητό, μιας και έχει φανεί πως είναι ένας μη αμελητέος προδιαθεσικός παράγοντας για χρόνια νοσήματα, όπως τα καρδιαγγειακά και το μεταβολικό σύνδρομο.
Η παρομοίωση με το ρολόι δεν είναι τυχαία, μιας και πολλές φυσιολογικές λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού όπως ο κύκλος του ύπνου, η θερμοκρασία του σώματος και η ορμονική έκκριση παρουσιάζουν κιρκάδιο ρυθμό. Αυτό το εσωτερικό κιρκάδιο ρολόι είναι χρονο-εξαρτώμενο.
Για να γίνει πιο κατανοητό, υπάρχει ένα κεντρικό ρολόι που ελέγχει και παρεμβαίνει στη λειτουργία των περιφερειακών – που βρίσκονται σε ιστούς όπως στο συκώτι, στο σκελετικό μυ και σε περιοχές του εγκεφάλου διαφορετικές από εκείνη στην οποία βρίσκεται το κεντρικό ρολόι.

Τα ερεθίσματα όμως για τη δράση των ρολογιών διαφέρουν˙

• το κεντρικό ρολόι επηρεάζεται από το φως,
• τα περιφερειακά δεν εξαρτώνται μόνο από το φως, αλλά ανεξάρτητα από αυτό επηρεάζονται από τον προγραμματισμό τόσο των γευμάτων, όσο και της άσκησης.

Υπάρχει η υπόθεση πως τα μη τακτικά γεύματα επηρεάζουν το βιολογικό ρολόι ή τους κιρκάδιους ρυθμούς του κάθε ατόμου.
Στη λειτουργία του συστήματος των κιρκάδιων ρολογιών εμπλέκονται πολλά γονίδια με πρώτο το γονίδιο Clock που να ανακαλύφθηκε το 1997. Τα γονίδια αυτά εκφράζονται στο σκελετικό μυ και στα κόκαλα με στόχο να διατηρήσουν όχι μόνο την κινητική και ορθοστατική υποστήριξη αλλά και την ομοιόσταση των επιπέδων γλυκόζης και ασβεστίου.
Σχετικά με την προγραμματισμένη άσκηση φάνηκε πως το συμπαθητικό νευρικό σύστημα η αδρενοκορτικοτροπική ορμόνη είναι παράγοντες ρύθμισης των περιφερικών ρολογιών και μάλιστα ενεργοποιούνται και απελευθερώνονται κατά τη διάρκεια της άσκησης.

Ο όρος ‘’χρονο – διατροφή’’ πρωτοεισήχθε το 1986 και στον ορισμό του σημαντικό ρόλο έχουν τα παρακάτω: η συνέπεια, η συχνότητα και η ακριβής ώρα όσον αφορά την λήψη των γευμάτων.
Σήμερα γνωρίζουμε πως ο περιορισμός της σίτισης μπορεί να αλλάξει τη λειτουργία του ρολογιού του ήπατος με τρόπο ανεξάρτητο από αυτόν του κεντρικού ρολογιου, για αυτό μάλλον ως υπεύθυνη ορμόνη υποδεικνύεται η ινσουλίνη, η οποία εκκρίνεται στο μεταγευματικό στάδιο. Η λογική είναι ότι παρέχεις είτε περιορίζεις το φαγητό για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με αρχή την εξατομίκευση. Ο περιορισμός της σίτισης συναρτήσει του χρόνου φαίνεται να είναι αποτελεσματική σε προ υπάρχουσα παχυσαρκία.

Μελέτες δείχνουν πως η κατανάλωση μεγαλύτερου πρωινού και μικρότερου βραδινού προσφέρει καλύτερα αποτελέσματα στους μεταβολικούς δείκτες.
Ακόμα, η τακτική λήψη γευμάτων συνδέεται αντίστροφα με το μεταβολικό σύνδρομο και την αύξηση της περιφέρειας μέσης, ενώ σχετίζεται θετικά με την HDL – χοληστερόλη.

Η αξία του ύπνου
Σημαντικός είναι ο ρόλος του ύπνου μιας και όσοι κοιμούνται για λιγότερο από 4 ώρες ή κοιμούνται μετά τις 5.30 π.μ. είναι πιο πιθανό να καταναλώνουν φαγητό αργά τη νύχτα και να καταναλώνουν περισσότερες θερμίδες με αποτέλεσμα την αυξημένη εμφάνιση παχυσαρκίας και διαβήτη.

Η θέση του εντερικού μικροβιόκοσμου
Ταυτόχρονα, εντύπωση δεν προκαλεί το γεγονός πως στη διαδικασία της πέψης ρόλο παίζει και το ρολόι που βρίσκεται στο έντερο, με αναπάντητο να παραμένει το ερώτημα αν δηλαδή ο εντερικός μικροβιόκοσμος ελέγχει το ρολόι του εντέρου ή αν συμβαίνει το ανάποδο.
Το κιρκάδιο ρολόι μαζί με τα επιθηλιακά κύτταρα του εντέρου είναι υπεύθυνα για:
την παραγωγή διαφόρων ορμονών και
τον ενδοκρινικό έλεγχο από τον άξονα υπόφυσης – επινεφριδίων.
Μείωση του εντερικού μικροβιόκοσμου ή αλλαγές στη σύνθεσή του μπορεί να επιφέρει αλλαγές στη ρύθμιση του ρολογιού του εντέρου.

Το παράδειγμα του κυλιόμενου ωραρίου
Έχει δειχθεί πως 40 – 50% είναι αυξημένος ο κίνδυνος για καρκίνο του μαστού σε όσες εργάζονται σε επαγγέλματα με νυχτερινή βάρδια για περίπου 20 – 30 χρόνια˙ για άλλους τύπους καρκίνου ο κίνδυνος είναι ναι μεν μικρότερος αλλά ακόμα υπαρκτός. Ακόμα έχουν αυξημένο κίνδυνο για:
αύξηση του σωματικού βάρους
μεταβολικό σύνδρομο.
Ακόμα όσοι έχουν κυλιόμενο ωράριο έχουν 20% αυξημένο κίνδυνο για έμφραγμα του μυοκαρδίου, στεφανιαίο επεισόδιο και ισχαιμικό εγκεφαλικό.
Τα παραπάνω οφείλονται στο γεγονός ότι διαταράσσουν συνεχώς τη φυσιολογική χρονο – λειτουργία του οργανισμού, με αποτέλεσμα μια σειρά μεταβολικών επιπλοκών εξαιτίας μη τακτικών διατροφικών επιλογών, αλλαγών στη συχνότητα διεξαγωγης γευμάτων και διαταραχών στην ποιότητα και στο χρόνο κατανάλωσης των γευμάτων.

Το μήνυμα
Αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω είναι ότι από τη μία κάθε οργανισμός είναι διαφορετικός και χρειάζεται εξατομικευμένη προσέγγιση ωστόσο από την άλλη κάθε οργανισμός ανεξαιρέτως ‘’αγαπάει’’ τη γευματική του ρουτίνα γιατί λαμβάνει το σήμα πως βρίσκεται σε ένα ασφαλές διατροφικό περιβάλλον. Συνεπώς, ένα διατροφικό πρότυπο με τακτική λήψη γευμάτων, σύμφωνα με την καθημερινότητα κάθε ατόμου, είναι το κλειδί για να διατηρούνται σε ισορροπία –  ομοιόσταση  – οι φυσιολογικές και μεταβολικές του λειτουργίες.

Πηγές:
Asher G, Sassone-Corsi P, Time for food: the intimate interplay between nutrition, metabolism, and the circadian clock., Cell. 2015 Mar 26;161(1):84-92
Aoyama S, Shibata S, The Role of Circadian Rhythms in Muscular and Osseous Physiology and Their Regulation by Nutrition and Exercise., Front Neurosci. 2017 Feb 14;11:63.
Pot GK, Almoosawi S, Stephen AM, Meal irregularity and cardiometabolic consequences: results from observational and intervention studies, Proc Nutr Soc. 2016 Nov;75(4):475-486

Γράφει για το NutriNews.gr η Μαρία Μεντζέλου, Πτυχιούχος Τμήματος Επιστήμης Διαιτολογίας – Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Τηλ. 6984515475, email: maria.mentzelou@hotmail.com