Η επιδημία του υπερβάλλοντος σωματικού βάρους των ενηλίκων πλέον σχετίζεται τόσο με τη νοσηρότητα όσο και με τη θνησιμότητα στις αναπτυγμένες, αλλά και σε μερικές αναπτυσσόμενες χώρες.
Μολονότι στα παιδιά το υπερβάλλον σωματικό βάρος προκαλεί λιγότερα προβλήματα απ΄ ό,τι στους ενήλικες, τα υπέρβαρα παιδιά είναι πιο πιθανό να παραμείνουν υπέρβαρα τόσο ως έφηβοι αλλά και ως ενήλικοι. Για τον λόγο αυτό, η υπερβολική αύξηση του βάρους κατά την παιδική και εφηβική ηλικία ανάγεται σε προτεραιότητα της δημόσιας υγείας.
Την τελευταία δεκαετία έχει δοθεί μεγάλη προσοχή στη συχνότητα εμφάνισης της παχυσαρκίας στους ενήλικες και στους κινδύνους που συνδέονται με αυτήν. Αυτό που όμως αρχίζει τώρα να κυριαρχεί στην ιατρική αρθρογραφία είναι το γενικό ενδιαφέρον για την αύξηση της παιδικής και της εφηβικής παχυσαρκίας.
Η πλειονότητα των ευρωπαϊκών χωρών έχει ποσοστά παχυσαρκίας άνω του 10% για τα αγόρια και τα κορίτσια ηλικίας 10 ετών. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι σε πολλές χώρες, όπως στην Ελλάδα, την Ιταλία και τη Μάλτα το ποσοστό αυτό ξεπερνά το 30%.
Ο ορισμός του υπέρβαρου και του παχύσαρκου παιδιού διαφέρει ανάλογα με την επιδημιολογική μελέτη, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η διακρατική σύγκριση των δεδομένων.
Η Διεθνής Ομάδα Εργασίας για την Παχυσαρκία (International Obesity Task Force), η οποία αποτελεί επιτροπή της Διεθνούς Ένωσης για τη Μελέτη της Παχυσαρκίας (International Association for the Study of Obesity), έχει αναπτύξει νέα πρότυπα ειδικά για τα παιδιά, τα οποία θα διευκολύνουν τις συγκρίσεις μεταξύ των ποσοστών παιδικής παχυσαρκίας και θα συμβάλουν στις μελλοντικές προσπάθειες παρακολούθησης του φαινομένου .
Η συζήτηση σχετικά με τους λόγους της αύξησης της παιδικής παχυσαρκίας συνεχίζεται αμείωτη. Οι γενετικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την ατομική προδιάθεση για παχυσαρκία· ωστόσο, τα γονίδια από μόνα τους δεν εξηγούν τη μεγάλη αύξηση του ποσοστού παχύσαρκων παιδιών που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια.
Αναζητώντας μια άλλη εξήγηση, η προσοχή των ειδικών στρέφεται στην κλασική εξίσωση της ενεργειακής ισορροπίας: Οι θερμίδες που καταναλώνουν τα παιδιά εξισορροπούνται από τη σωματική τους δραστηριότητα;
Η παιδική παχυσαρκία, όπως και αυτή των ενηλίκων, είναι τελικά συνέπεια της ανισορροπίας μεταξύ των θερμίδων που προσλαμβάνονται και εκείνων που καταναλώνονται· μια ανισορροπία που απορρέει από σταδιακές αλλαγές περίπλοκων συνδυασμών κοινωνικών παραγόντων που επηρεάζουν το πώς τρώνε, ασκούνται και παίζουν τα παιδιά. Μόνο για ένα μικρό ποσοστό παχύσαρκων παιδιών η παχυσαρκία μπορεί να αποδοθεί σε κάποια ενδοκρινική διαταραχή ή σε άλλο υποκείμενο οργανικό πρόβλημα.
Στο παρελθόν θεωρούσαμε ότι το υπερβολικό βάρος στα παιδιά είναι μια καλοήθης κατάσταση, ότι τα παχουλά παιδιά είναι και υγιή. Τώρα είναι πλέον σαφές ότι υπάρχουν πολλά άμεσα και μελλοντικά προβλήματα που σχετίζονται με την παιδική παχυσαρκία (Πίνακας 1).
Εκτός από τα σωματικά και τα ψυχολογικά προβλήματα που εμφανίζονται κατά την παιδική ηλικία, μακροχρόνιες μελέτες έχουν δείξει ότι η εφηβική παχυσαρκία αποτελεί ισχυρή ένδειξη για μελλοντική παχυσαρκία των ενηλίκων, ιδίως εάν και οι γονείς είναι παχύσαρκοι. Επίσης, οδηγεί και στην εμφάνιση παχυσαρκίας σχετικά νωρίς στην ενήλικη ζωή, με αποτέλεσμα όχι μόνον αυξημένο κίνδυνο ασθενειών, αλλά και μεγαλύτερο κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα.
Πίνακας 1: Δυνητικές επιπλοκές της παιδικής παχυσαρκίας
| Γενικά | |
| Πρώιμα σωματικά προβλήματα | Διαβήτης τύπου 2, πρόωρη εφηβεία, άπνοια ύπνου, ηπατικά προβλήματα, υπέρταση, διαταραχές των λιπιδίων του αίματος (τριγλυκερίδια και χοληστερόλη), αλλαγές στις αρτηρίες, χολολιθίαση, πλατυποδία |
| Πρώιμα ψυχολογικά προβλήματα | Αρνητική εικόνα του εαυτού, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κοινωνικός στιγματισμός |
| Αυξημένος κίνδυνος παχυσαρκίας μετά την ενηλικίωση και εμφάνιση των σχετιζόμενων με αυτή σωματικών, κοινωνικών και ψυχολογικών προβλημάτων | Καρδιαγγειακές διαταραχές που εμφανίζονται σε σχετικά μικρή ηλικία, μεταβολικό σύνδρομο |
Πηγή: Ebbeling et al., Lancet 2002.
Για όλους αυτούς τους λόγους, η ανακοπή της αυξητικής τάσης που εμφανίζει το ποσοστό υπέρβαρων παιδιών αποτελεί προτεραιότητα της δημόσιας υγείας.
Όπως και στην περίπτωση της παχυσαρκίας των ενηλίκων, είναι προτιμότερη η πρόληψη παρά η καταπολέμηση του προβλήματος. Σε ένα από τα επόμενα άρθρα θα εξεταστούν οι μέθοδοι πρόληψης και τα αποτελέσματα που μπορούμε να αναμένουμε.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Eufic-site: EU Initiatives – HELENA / IDEFICS
IOTF (www.iotf.org/childhood/euappendix.htm)
Livingstone MBE. 2000. Epidemiology of childhood obesity in Europe. European Journal of Pediatrics 159 (Suppl. 1): s14-s34.
Reilly JJ, Dorosty AR, Emmett PM. 1999. Prevalence of overweight and obesity in British children: cohort study British Medical Journal. 319: 1039.
Ebbeling CB, Pawlak DB, Ludwig DS (2002). Childhood obesity: public-health crisis, common sense cure. Lancet, 360: 473-82.
Fruhbeck G. 2000. Childhood obesity: time for action, not complacency. British Medical Journal 320: 328-329.