Θυμόσαστε την απάτη με κρέας αλόγου που είχε αποκαλυφθεί πέρυσι τέτοια εποχή περίπου; Κι όμως, η περίπτωση της απάτης αυτής ήταν ένα σημαντικό μάθημα για τη βιομηχανία τροφίμων και ταρακούνησε αρκετά τις αρμόδιες αρχές ελέγχου.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληροφόρησης για τα Τρόφιμα πρόσφατα δημοσίευσε συνοπτικό ενημερωτικό υλικό σχετικά με την απάτη στον τομέα των τροφίμων. Δείτε περιεκτικότερα την κινητοποιήση της Ευρωπαϊκής Ένωσης εδώ:
Council of the European Union (2013). Commission actions in the field of food fraud.
Αναδημοσίευση από τον ιστότοπο του European Food Information Council ( EuFIC ) :
Παρά την ακεραιτότητα της πλειονότητας των επιχειρήσεων τροφίμων και τη δέσμευσή τους ως προς την προστασία και την εμπιστοσύνη του καταναλωτή, το θέμα της απάτης στον τομέα των τροφίμων έχει στις μέρες μας προσελκύσει ιδιαίτερη προσοχή.
Παρόλο που η Ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα τρόφιμα είναι πολύ λεπτομερής σε σχέση με την ασφάλεια τροφίμων (περιλαμβανομένων ελέγχων και δοκιμών σε τομείς όπως τα κατάλοιπα και άλλα μολυντές των τροφίμων και των ζωοτροφών), δεν υπάρχει κάποιο πλαίσιο σε ισχύ ειδικά για την απάτη στον τομέα των τροφίμων, με εξαίρεση το γενικό όρο ότι οι καταναλωτές δεν πρέπει να παραπλανόνται. Για να αντιμετωπιστεί το θέμα αυτό, προσδιορίζονται νέα αποτελεσματικά μέτρα, ώστε να ενισχυθούν περαιτέρω οι Ευρωπαϊκοί κανονισμοί και οι έλεγχοι. Μερικά από αυτά αντανακλώνται στο Σχέδιο Δράσης της ΕΕ για την αντιμετώπιση της απάτης στον τομέα των τροφίμων.
Απάτη στον τομέα των τροφίμων
Απάτη στον τομέα των τροφίμων διαπράττεται όταν ένα τρόφιμο κυκλοφορεί σκόπιμα στην αγορά με πρόθεση το οικονομικό κέρδος μέσω της εξαπάτησης των καταναλωτών.
Πρόσφατα παραδείγματα περιλαμβάνουν την αδήλωτη αντικατάσταση κρέατος αλόγου στα προϊόντα βοδινού κρέατος,
την προσθήκη μελαμίνης στο γάλα και τα βρεφικά υποκατάστατα γάλακτος και τη νοθεία της σκόνης τσίλι με ερυθρό του Σουδάν. Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία ξεκάθαρος ορισμός για την «απάτη στον τομέα των τροφίμων».
Διάφορες εθνικές ρυθμιστικές αρχές σε όλη την Ευρώπη εφαρμόζουν προγράμματα περιοδικών ελέγχων και επιτήρησης, προκειμένου να παρακολουθούν τα τρόφιμα στην αγορά και να εξασφαλίζεται ότι συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις των νόμων και ότι είναι ασφαλή για κατανάλωση.
Κρέας αλόγου σε προϊόντα βοδινού κρέατος
Στις 15 Ιανουαρίου 2013, η Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων της Ιρλανδίας (FSAI) ανέφερε τα ευρήματα μιας μελέτης για τη γνησιότητα των προϊόντων κρέατος, η οποία αποκάλυψε την παρουσία DNA αλόγου σε κατεψυγμένα μπιφτέκια βοδινού σε αρκετά σουπερμάρκετ της Ιρλανδίας.3 Από τα 27 μπιφτέκια που εξετάστηκαν, 37% βρέθηκαν θετικά ως προς την παρουσία DNA αλόγου. Ένα από τα δείγματα περιείχε 29% κρέας αλόγου. Τα μπιφτέκια αυτά ήταν επισημασμένα στην ετικέτα τους ως περιέχοντα βοδινό, όχι κρέας αλόγου.
Η FSAI αποκάλυψε, όπως φάνηκε τελικά, ένα πανευρωπαϊκό πρόβλημα νοθείας των βόειων προϊόντων σε πολλά κράτη μέλη. Τα αποτελέσματα αυτά οδήγησαν σε εκτενή έρευνα και κατέληξαν στην ανάκληση εκατομμυρίων μπιφτεκιών και έτοιμων γευμάτων από τα ράφια των σουπερμάρκετ σε όλη την Ευρώπη.
Μέτρα κατά της απάτης
Η ΕΕ έχει ήδη σε ισχύ εκτενείς ελέγχους και νομοθεσία που διέπουν την ιχνηλασιμότητα των τροφίμων και την επισήμανσή τους. Παρόλα αυτά, η περίπτωση με το κρέας αλόγου έριξε φως στις παράνομες πρακτικές και στην ανάγκη ενίσχυσης των ελέγχων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε ένα σχέδιο δράσης για να αντιμετωπίσει τις αδυναμίες που εντοπίζονται στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων στην Ευρώπη.6 Το σχέδιο αυτό δράσης στοχεύει να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και των συνεργαζόμενων εμπόρων, ενισχύοντας αρκετούς ελέγχους κατά των παράνομων πρακτικών. Το σχέδιο χρησιμοποιήθηκε ως βάση για την Πρόταση Ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την επισιτιστική κρίση, την απάτη στην αλυσίδα των τροφίμων και τη διενέργεια ελέγχων [2013/2091(INI)]. Το σχέδιο δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συνίσταται σε μια σειρά δράσεων, οι οποίες εμπίπτουν στις ακόλουθες πέντε περιοχές (μερικές από αυτές τις δράσεις έχουν ήδη εφαρμοστεί, άλλες αναμένεται να εφαρμοστούν μέχρι το 2014):
1. Απάτη στον τομέα των τροφίμων
Στόχος είναι να ενισχυθεί η ικανότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να αντιμετωπίζει την απάτη στον τομέα των τροφίμων, ώστε να προστατεύονται τα συμφέροντα των καταναλωτών. Μετά την ανακάλυψη ότι κάποια επεξεργασμένα τρόφιμα επισημασμένα ως 100% βόειας προέλευσης είχαν επιμολυνθεί με κρέας αλόγου, οι αρμόδιες αρχές ασφάλειας τροφίμων στην Ευρώπη κατάφεραν ταχέως να ανταλλάξουν πληροφορίες μέσω μιας υπάρχουσας βάσης δεδομένων, η οποία ονομάζεται RASFF (Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης για τα Τρόφιμα και τις Ζωοτροφές). Ως αποτέλεσμα τα παράνομα προϊόντα εντοπίστηκαν ταχύτατα και αποσύρθηκαν από την αγορά. Η Επιτροπή οραματίζεται να επεκτείνει το πεδίο δράσης του RASFF, για να βοηθήσει στην καταπολέμηση της απάτης στον τομέα των τροφίμων, δημιουργώντας ένα αποκλειστικό εργαλείο πληροφοριακών συστημάτων, το οποίο θα διευκολύνει την ταχεία και διασυνοριακή ανταλλαγή πληροφοριών σε περιπτώσεις διεθνών παραβιάσεων των κανονισμών για την αλυσίδα των τροφίμων.
2. Προγράμματα δοκιμών
i) Δοκιμή DNA στα προϊόντα:
Για τον εντοπισμό DNA κρέατος αλόγου εφαρμόστηκε ένα συντονισμένο Ευρωπαϊκής εμβέλειας πρόγραμμα δοκιμών. Οι δοκιμές πραγματοποιήθηκαν σε τρόφιμα που προορίζονταν για τον τελικό καταναλωτή και κυκλοφορούσαν στο εμπόριο ως βοείας προέλευσης. Χιλιάδες δοκιμές DNA πραγματοποιήθηκαν από τις αρμόδιες αρχές και τις επιχειρήσεις των τροφίμων (παραγωγής, επεξεργασίας, διανομής) στις 27 χώρες της ΕΕ. Λιγότερο από 5% των δοκιμών αυτών αποκάλυψε θετικά ίχνη DNA κρέατος αλόγου.
ii) Δοκιμή για κατάλοιπα φαινυλβουταζόνης:
Πραγματοποιήθηκαν, επίσης, δοκιμές για φαινυλβουταζόνη σε πτώματα αλόγων. Η φαινυλβουταζόνη είναι ένα αντιφλεγμονώδες φάρμακο που χρησιμοποιείται στην κτηνιατρική ως παυσίπονο, το οποίο δεν είναι εγκεκριμένο για χρήση στα τρόφιμα που προορίζονται για τροφή στην ΕΕ. Τα αποτελέσματα των δοκιμών αποκάλυψαν ότι περίπου 0,5% των πτωμάτων που ελέγχθηκαν βρέθηκαν να είναι επιμολυσμένα με φαινυλβουταζόνη.
Συνολικά, η Επιτροπή συμπεραίνει ότι «τα θετικά δείγματα που βρέθηκαν σε σχέση με το DNA κρέατος αλόγου σε συνδυασμό με τα πολύ χαμηλά επίπεδα φαινυλβουταζόνης που ανιχνεύθηκαν αντιπροσωπεύουν ένα μικρό μέρος της συνολικής παραγωγής στην ΕΕ». Επιπλέον, μια συλλογική έκθεση που δημοσιεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (EMA) στις 15 Απριλίου 2013, κατέληξε ότι οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τη φαινυλβουταζόνη ήταν «μειωμένης ανησυχίας για τους καταναλωτές».
3. Διαβατήριο αλόγου
Η έκδοση διαβατηρίων για τα άλογα, καθώς και η συνολική παρακολούθηση και η νομοθεσία για τα άλογα στην Ευρώπη, έχουν έρθει στην επικαιρότητα ως αποτέλεσμα της απάτης με το κρέας αλόγου. Προς το παρόν, διαβατήρια αλόγων μπορούν να εκδοθούν από πολλούς φορείς εντός κάθε κράτους μέλους, αλλά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει να μετατεθεί η έκδοση των διαβατηρίων αποκλειστικά στην αρμόδια αρχή κάθε κράτους μέλους, ώστε να μειωθεί ο αριθμός των φορέων που εκδίδουν διαβατήρια. Επιπλέον, θα καταστεί υποχρεωτική η καταγραφή των διαβατηρίων των αλόγων σε μια εθνική κεντρική βάση δεδομένων. Στόχος είναι η βάση αυτή να χρησιμοποιείται στα σφαγεία για την πιστοποίηση της γνησιότητας του διαβατηρίου κάθε αλόγου και την καταγραφή της ημερομηνίας σφαγής τους. Έχουν ήδη προταθεί σχετικές αλλαγές στη νομοθεσία.
4. Προέλευση στην επισήμανση
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει να εισάγει πιο αποτελεσματικούς κανόνες επισήμανσης. Η καλύτερη επισήμανση του τροφίμου επιτρέπει στους καταναλωτές να κάνουν αγοραστικές επιλογές βάσει αντικειμενικής ενημέρωσης. Οι προτάσεις περιλαμβάνουν την επέκταση των υποχρεωτικών κανόνων επισήμανσης ως προς την προέλευση – οι ακριβείς απαιτήσεις αναμένεται να καθοριστούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά στην περίπτωση κάποιων ειδών κρέατος μπορεί να περιλαμβάνουν τον τόπο εκτροφής και τον τόπο σφαγής.
5. Επίσημοι έλεγχοι, εφαρμογές και κυρώσεις
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει ότι όταν χρησιμοποιούνται οικονομικές κυρώσεις για τις απάτες στον τομέα των τροφίμων, θα πρέπει να κυμαίνονται σε επίπεδο υψηλότερο σε σχέση με το οικονομικό κέρδος που επιδιώκεται από την απάτη. Έχει, επίσης, προτείνει τα κράτη μέλη να διεξάγουν υποχρεωτικούς μη ανακοινώσιμους επίσημους ελέγχους (συμπεριλαμβανομένων επιθεωρήσεων και δοκιμών), κατευθυνόμενους στην αντιμετώπιση της απάτης στον τομέα των τροφίμων.
Συμπέρασμα
Η περίπτωση της απάτης με το κρέας αλόγου ήταν ένα σημαντικό μάθημα για τη βιομηχανία τροφίμων και τους νομοθέτες σε όλη την Ευρώπη. Ανέδειξε τη σημασία της ύπαρξης κατάλληλων ελέγχων και αποτρεπτικών μέτρων. Οι συντονισμένοι επίσημοι έλεγχοι, οι αυξημένες τυχαίες δοκιμές και οι σκληρότερες οικονομικές κυρώσεις που έχουν τεθεί από την εφαρμογή των 5 σημείων του σχεδίου δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα πρέπει να οδηγήσουν σε ένα θετικό αποτέλεσμα για τους καταναλωτές, καθιστώντας πιο δύσκολες και προλαμβάνοντας επαρκώς τις προσπάθειες εσκεμμένης εξαπάτησης κατά μήκος της αλυσίδας των τροφίμων.
Περισσότερες πληροφορίες:
• Council of the European Union (2013). Commission actions in the field of food fraud. http://register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=EN&t=PDF&gc=true&sc=false&f=ST%2012125%202013%20INIT&r=http%3A%2F%2Fregister.consilium.europa.eu%2Fpd%2Fen%2F13%2Fst12%2Fst12125.en13.pdf
Αναφορές
Everstine K, Spink J, Kennedy S (2013). Economically motivated adulteration (EMA) of food: common characteristics of EMA incidents. Journal of Food Protection 76:723-35. doi: 10.4315/0362-028X.JFP-12-399.
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων (2013). Σχέδιο Έκθεσης σχετικά με την επισιτιστική κρίση, την απάτη στην αλυσίδα των τροφίμων και τη διενέργεια ελέγχων (2013/2091(INI)).
Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 178/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 28ης Ιανουαρίου 2002 για τον καθορισμό των γενικών αρχών και απαιτήσεων της νομοθεσίας για τα τρόφιμα, για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων και τον καθορισμό διαδικασιών σε θέματα ασφαλείας των τροφίμων (L31/1).
Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1169/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Οκτωβρίου 2011 σχετικά με την παροχή πληροφοριών για τα τρόφιμα στους καταναλωτές.
Regulation (EU) No 1169/2011 of the European Parliament and of the Council of 25 October 2011 on the provision of food information to consumers.
European Commission website, Food and Feed Safety section.
European Commission – MEMO/13/524 (2013). 2012 Report on Europe’s Rapid Alert System for Food and Feed: Questions & Answers.
European Commission (2013). Press release: Commission publishes European test results on horse DNA and phenylbutazone: no food safety issues but tougher penalties to apply in the future to fraudulent labelling.
Κανονισμός (ΕΚ) αριθ 504/2008 της Επιτροπής της 6ης Ιουνίου 2008 για την εφαρμογή των οδηγιών 90/426/ΕΟΚ και 90/427/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με τις μεθόδους αναγνώρισης των ιπποειδών.
Commission Regulation (EC) No. 504/2008 implementing Council Directives 90/426/EEC and 90/427/EEC as regards methods for the identification of equidae.
EC WORKING DOCUMENT (2013) implementing Council Directives 90/427/EEC, 94/28/EC and 2009/156/EC as regards methods for the identification of equidae (Equine Passport Regulation) and repealing Regulation (EC) No 504/2008.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληροφόρησης για τα Τρόφιμα (EUFIC) είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που παρέχει πληροφορίες βασισμένες σε επιστημονικά δεδομένα σχετικά με την ασφάλεια & την ποιότητα τροφίμων και την υγεία & τη διατροφή στα μέσα ενημέρωσης, τους επαγγελματίες υγείας και διατροφής, τους εκπαιδευτικούς και τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης, με τρόπο τέτοιο ώστε να μπορούν να καταλάβουν οι καταναλωτές.